Archeologiczne Zeszyty Sprawozdawcze 2/2024

Zawartość numeru

Badania:

Petr Rataj
Newly discovered Neolithic settlement in Krnov – Petrovická St.

Artykuł dotyczy nowo odkrytego stanowiska w miejscowości Krnov – „Petrovická“, które znaleziono w ramach prac archeologicznych przy budowie północno-wschodniej obwodnicy miasta Krnov: „I / 57 Krnov“. Artykuł zawiera analizy odkrytych artefaktów oraz dyskutuje kontekst ich występowania . Wyniki analizy porównuje się następnie z rezultatami badań osad neolitycznych i eneolitycznych w bezpośrednim sąsiedztwie stanowiska Krnov – „Petrovická“. Ponadto autor przedstawia podsumowanie badań archeologicznych z tego mikroregionu, a zwłaszcza rezultatów prac w miejscowościach Krnov – Červený Dvůr, Úvalno, Krnov – „Gemeindeberg”, Bliszczyce i Branice.

Jacek Pikulski, Marek Trojan, Mateusz Woźniak
Odkrycia na stanowisku z późnego okresu średniowiecza i czasów nowożytnych w miejscowości
Zagórzyce, powiat Kazimierza Wielka, województwo świętokrzyskie

Celem niniejszej publikacji jest upowszechnienie odkryć dokonanych na obszarze stanowiska archeologicznego nr 5, zlokalizowanego w miejscowości Zagórzyce, pow. Kazimierza Wielka, woj. świętokrzyskie. Wyniki prowadzonych na nim badań pozwoliły ustalić ramy chronologiczne funkcjonowania tego obiektu począwszy od czasów późnego średniowiecza po nowożytność. Informacje pozyskane w wyniku prowadzenia działań badawczych pozwoliły potwierdzić fakt funkcjonowania w przeszłości w tej miejscowości osiedla szlacheckiego w typie majątku ziemskiego (dworu) oraz folwarku. W wyniku prac odkryto i zewidencjonowano dużą serię zabytków ruchomych związanych z czasami funkcjonowania tego kompleksu osadniczego. Najliczniejszą grupę artefaktów stanowią numizmaty, wykonane z różnych metali szlachetnych i półszlachetnych, elementy użytkowe takie jak ceramika oraz inne przedmioty metalowe. Wśród znalezisk wyróżnić można fragmenty kafli piecowych, pochodzących najprawdopodobniej z urządzeń grzewczych zabudowań, fragmenty ceramiki naczyniowej, liczne artefakty w postaci ołowianych kul do broni czarnoprochowej, metalowe okucia oraz pojedyncze elementy wyposażenia osobistego dawnych mieszkańców tego miejsca. Należy zaznaczyć, iż do chwili obecnej, w zakresie stanowiska nr 5 nie udało się przeprowadzić pogłębionej kwerendy historycznej w źródłach pisanych.

Ewa Lisowska, Sylwia Rodak, Łukasz Melski
Sprawozdanie z badań na osadzie wczesnośredniowiecznej w Braszowicach stan. 8, pow. Ząbkowicki

W artykule omówiono wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych w sierpniu i wrześniu 2016 roku na stanowisku nr 8 w Braszowicach (Dolny Śląsk). Celem badań była weryfikacja istnienia osady wczesnośredniowiecznej, której ślady odkryto w wyniku prospekcji powierzchniowej. W trakcie wykopalisk założono dziewięć wykopów badawczych, jednak tylko w jednym z nich odkryto dwa obiekty związane z wczesnośredniowiecznym osadnictwem (IX-X w.). Znaleziska obejmowały fragmenty ceramiki, wyroby krzemienne z mezolitu oraz zabytki z okresu nowożytnego i współczesnego. Materiały ceramiczne wykazały lokalny charakter produkcji, a ich datowanie wskazuje na intensywne użytkowanie tego miejsca w okresie wczesnego średniowiecza. Wyniki badań sugerują, że stanowisko mogło pełnić funkcję punktu postoju wzdłuż szlaku handlowego prowadzącego przez Sudety do Pragi. Artykuł wskazuje również na problemy związane z interpretacją charakteru stanowiska ze względu na jego przekształcenie przez późniejsze działalności rolnicze.

Zabytki:

Tomasz Kozłowski, Mikołaj Dobek, Urszula Sieńkowska
Świadek codzienności – patynka z elbląskiej starówki

Artykuł skupia się na omówieniu średniowiecznego i nowożytnego obuwia ochronnego, czyli patynek, na przykładzie zabytku odkrytego podczas badań archeologicznych prowadzonych na elbląskim starym mieście w 2022 r. Rolą tych, wykonywanych zwykle z drewna przedmiotów było umożliwienie poruszania się po zabłoconych chodnikach tak, aby obuwie skórzane nie stykało się z wilgotną nawierzchnią. Obuwie to w ciągu wieków ewoluowało, co widać poprzez pryzmat zmian w konstrukcji i doborze surowców. W ramach wspomnianych badań archeologicznych odkryto kilka egzemplarzy patynek, z których jeden, szczegółowo opisany w artykule, cechuje się dobrze zachowaną konstrukcją. Analiza znaleziska dostarcza informacji o formie przedmiotu, jego produkcji, użytkowaniu, a także pośrednio o właścicielu patynki, w tym jego wadach postawy.

Małgorzata Grupa, Hanna Ciszak, Dawid Grupa, Mariusz Ciszak
Niski but z bocznym wycięciem z Przedmieścia Chełmińskiego w Toruniu z XVII wieku

W czasie badań prowadzonych na byłych przedmieściach Torunia w ramach inwestycji Budowa budynku Europejskiego Centrum Filmowego CAMAREIMAGE (2023–2024) wydobyto poza ceramiką, reliktami drewna, kośćmi, zabytkami metalowymi, dość duży zespół tkanin i fragmentów skór (obuwie, rękawice i być może fragmenty odzieży). W niewielu przypadkach elementy obuwia były ze sobą spójne, co ułatwiło określenie ich kształtów i datowanie. Okazem takim był zachowany prawie w całości niski but z bocznym wycięciem wiązany na podbiciu i osadzony na skórzanym – składkowym obcasie. Już w czasie zabiegów konserwatorskich zauważano ślady zużycia zarówno na przyszwie, podeszwie (zewnętrznej i wewnętrznej) oraz obcasie. Analiza surowca i sposobu wykonania (szycie, ażurowa ornamentyka) pozwala stwierdzić, że but należał do wyrobów luksusowych. Z analiz ikonografii europejskiej wynika, że noszono go do wamsa i pludrów. W Toruniu zapewne taki model ubioru noszony był przez bogatych przedstawicieli protestanckiego mieszczaństwa.

Michał Lis, Jakub Rąpała
Świstunek, przykład fletu naczyniowego z badań archeologicznych, Wawel Międzymurze, rejon VIII.

Ludowe instrumenty dęte są jednym z elementów budujących lokalną kulturę. Przedmioty te, w postaci piszczałek i fletów naczyniowych, są głównie znane z zachowanych materiałów etnograficznych lub z opisów i ilustracji poczynionych przez XIX-wiecznych badaczy. Jednakże fragmenty tego typu zabytków są spontanicznie odkrywane w nawarstwieniach archeologicznych. W tekście został przedstawiony przykład kompletnego fletu naczyniowego, pozyskanego z rejonu Międzymurza w trakcie badań archeologicznych realizowanych w 2023 roku na terenie Zamku Królewskiego na Wawelu.