Archeologiczne Zeszyty Sprawozdawcze 1/2024

Wstęp od wydawcy

Szanowne Czytelniczki, szanowni Czytelnicy,

oddaję w Wasze ręce pierwszy numer Archeologicznych Zeszytów Sprawozdawczych, nowego półrocznika, na którego łamach będą publikowane sprawozdania, raporty i komunikaty. Nie jest to nowa formuła, ale zanikająca. Od momentu wprowadzenia zmian w sposobie oceniania pracowników naukowych, periodyki publikujące tzw. materiałówkę zaczęły zanikać, przekształcając się w czasopisma problemowe. Archeologiczne Zeszyty Sprawozdawcze mają wypełnić tę lukę.
Idea założenia AZS narodziła się dwa lata temu z przekonania, że część odkryć archeologicznych jest pozamykana w pudłach i nigdy nie ujrzy światła dziennego, jeśli nie pojawi się miejsce, w którym będą mile widziane bez nadmiernie szerokiego kontekstu. Gdy wreszcie idea dojrzała i informacja o powstaniu AZS trafiła do Internetu, rozeszła się błyskawicznie, zataczając szerokie kręgi wywołując tylko pozytywne reakcje. Utwierdziło mnie to tylko w przekonaniu, że podjęłam słuszną decyzję.
Chcę, aby Archeologiczne Zeszyty Sprawozdawcze ukazywały się dwa razy w roku, w czerwcu i w grudniu. Na ich łamach mają być publikowane teksty o badaniach w krótkim czasie po ich zakończeniu oraz zabytkach, które czekają na opracowanie. Jestem przekonana, że AZS trafi do archeologów terenowych i muzealników, a także przysłuży się pracownikom naukowym jako źródło materiałów do prac problemowych. Tematyka dotyczy szeroko pojętej archeologii bez ograniczeń terytorialnych i chronologicznych. Wielu archeologów ma schowane teksty w szufladach, a teraz przyszła pora je wyciągnąć. Nabór artykułów jest ciągły i zachęcam do ich nadsyłania drogą mailową na adres wydawnictwa.
Mają Państwo przed sobą pierwszy numer Archeologicznych Zeszytów Sprawozdawczych. Składa się na niego sześć tekstów z całej Polski, o tematyce od neolitu po czasy nowożytne. Artykuły są podzielone na dwie sekcje. Pierwsza to „badania”, gdzie znajdą Państwo teksty o pracach terenowych, druga natomiast to „zabytki”, gdzie artykuły dotyczą pojedynczych znalezisk lub grup znalezisk o wspólnych cechach. W przyszłości pojawią się też kolejne sekcje, jednak na tym etapie podział na dwa jest wystarczający.
Pragnę podziękować autorom za zaufanie i entuzjazm, a komitetowi redakcyjnemu oraz recenzentom za wsparcie. Wielkim szczęściem jest pracować z osobami zaangażowanymi, w pozytywnej atmosferze. Jestem pewna, że jest to pierwszy z wielu wstępów od wydawcy, który przygotuję.

Redaktor naczelna
Natalia Sawicka

Zawartość numeru

Badania

Justyna Baron, Marcin Bohr, Kamila Gaczorek, Aleksandra Hrynkiewicz-Bogenryter, Gabriela Wojciechowska
Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 2014-2018 na osadzie z epoki brązu w Ruszowicach w powiecie kłodzkim na stanowisku 5 (AZP 93-24/32)

Badania wykopaliskowe na stanowisku Ruszowice 5, prowadzone w latach 2014-2018 przez pracowników Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego przy udziale studentów, doprowadziły do odkrycia osady z epoki brązu. W ramach badań założono siedem wykopów, w których wyeksplorowano trzysta dwadzieścia jeden obiektów nieruchomych, w tym zarysy dwóch domostw. Zabytki ruchome, zebrane z powierzchni, warstwy ornej oraz warstwy kulturowej, obejmowały głównie fragmenty ceramiki i kawałki polepy. Ponadto odkryto zabytki krzemienne, metalowe oraz dwie kamienne siekierki. Wyniki tych badań dostarczają cennych informacji na temat osadnictwa i życia codziennego w epoce brązu na terenie obecnej Polski.

Radosław Kuźbik
Dwa zespoły grobowe z cmentarzyska Wrocław- Starachowice ul. Rdestowa

W niniejszym artykule zostały poruszone kwestie zwyczajów pogrzebowych w okresie transformacji kulturowej zachodzących na przełomie starszej i późnej epoki brązu. Za przykład obrano dwa groby ciałopalne, które zostały odkryte w 2017 roku podczas badań ratowniczych na cmentarzysku Wrocław-Strachowice, ul. Rdestowa. Odkrycie to wnosi nowe informacje do poznania wczesnej epoki pól popielnicowych na Śląsku środkowym.

Jakub Mosiejczyk, Łukasz Połczyński, Effimia Angeli
Wyniki sondażowych badań archeologicznych przeprowadzonych w 2022 roku w otoczeniu Pałacu Biskupiego we Włocławku

Biorąc pod uwagę dotychczasowe odkrycia archeologiczne, Włocławek należy do najstarszych miast w Polsce. Obszar Starego Miasta we Włocławku oraz Pałacu Biskupiego zostały założone na wczesnośredniowiecznym osiedlu, znanym jako stanowisko nr 1. W trakcie rozwoju miasta zbudowano tam rezydencję obronną, co odzwierciedlało strategiczne i handlowe znaczenie miasta położonego na lewym brzegu Wisły. Jako siedziba regionu Kujaw, Włocławek pełnił kluczowe funkcje administracyjne w królestwie odrestaurowanym przez Kazimierza I Odnowiciela. W 1123 roku Bolesław Krzywousty ustanowił Włocławek stolicą biskupstwa, co wiązało się z budową katedry w stylu romańskim. W XIV wieku królewskie miasto Piastów zostało przeznaczone na budowę zamku biskupiego.
Niniejszy artykuł przedstawia najnowsze badania archeologiczne na terenie Starego Miasta we Włocławku. Wykopaliska przeprowadzono w 2022 roku w pobliżu miejsca dawnego grodu książęcego Piastów, późniejszego zamku, a na koniec rezydencji biskupiej wraz z zapleczem handlowym (ulica Gdańska 6). Badania realizowane były poprzez wykopaliska ratownicze w celu udokumentowania stratygrafii, pozostałości architektonicznych oraz ruchomych artefaktów dawnych działań ludzkich na tym obszarze. Trzy wykopy sondażowe o wymiarach 2,5 × 2,5 m, o łącznej powierzchni badawczej nieprzekraczającej 20 m², zlokalizowano w pobliżu budynku. Badania te zaowocowały zachowaniem pozostałości architektonicznych w ich pierwotnej lokalizacji, wraz z ich rejestracją, fotografią oraz dokumentacją opisową i ilustracyjną.
Wyniki tych prac archeologicznych, jak również tło działalności archeologicznej w tym obszarze, są krótko omówione w niniejszym artykule. Wśród najbardziej znaczących artefaktów znalazła się niewielka kolekcja dekorowanych kafli piecowych oraz kula armatnia datowana na XVII-XVIII wiek.

Zabytki

Ewa Lisowska
Neolityczny toporek z okolic Przeworna, gm. Strzelin

Latem 2015 r. podczas badań archeologicznych prowadzonych w rejonie Przeworna, jeden z jego mieszkańców udostępnił do analizy toporek kamienny. Zabytek znajdujący się w rękach prywatnych (pamiątka rodzinna) został odkryty w połowie XX w. na polach w okolicy Przeworna – obecny spadkobierca nie był w stanie przybliżyć jego dokładnej lokalizacji. Pomimo braku kompletnych danych co do miejsca znalezienia zabytku, ze względu na bardzo dobry stan zachowania, stanowi on cenne źródło uzupełniające stan wiedzy o neolicie Wzgórz Strzelińskich.

Daniel Czernek, Jacek Pikulski, Marek Trojan
„Kółka w kółka”– problematyka ornamentowych metalowych krążków z obszaru centralnej Małopolski

Przedmiotem artykułu są znaleziska enigmatycznych artefaktów metalowych, jakie w ostatniej dekadzie odnotowywano na obszarach centralnej części historycznej Małopolski. Opisywane przedmioty metalowe zostały wykonane ze stopów brązu, posiadają kształty płaskich okręgów, w których wykonano dużych rozmiarów, przeważnie regularny, kolisty otwór w centralnej części. Wszystkie odnotowane zabytki, zdobione są wybijanym ornamentem mniejszych zmultiplikowanych okręgów, wykonywanym zapewne za pomocą puncy. Do czasu opublikowania przedmiotowego tekstu odnotowano informacje na temat odkryć 78 sztuk tych artefaktów, zachowanych głównie fragmentarycznie. W chwili obecnej, głównie przez wzgląd na kontekst tych znalezisk trudno jest określić ich chronologię i kontekst kulturowy.

Michał Lis, Jakub Rąpała
Medalik św. Antoniego Padewskiego z badań archeologicznych na Wawelu

W okresie 2023 i 2024 roku przeprowadzono kompleksowe badania w obrębie rejonu VII i VIII wzgórza wawelskiego. Badania te były bezpośrednio związane z podjęciem i kontynuacją inwestycji obejmującej udostępnienie rezerwatów archeologicznych w obrębie międzymurza (Firlet 1993, 9- 15). Prace archeologiczne w obrębie międzymurza rozpoczęły się w lipcu 2023 roku i planowo mają być kontynuowane do września 2024 roku w ramach projektu Wawel Podziemny (Wawel Podziemny, 2024). W ramach realizowanego nadzoru wykonano 4 wykopy badawcze w miejscach przebiegu infrastruktury trasy turystycznej i wyeksponowania reliktów architektonicznych zlokalizowanych w wawelskich rezerwatach. W grudniu 2023 roku rozpoczęto prace w obrębie wykopu nr 2/23-24 pod łącznik między rezerwatami 1 i 2. Eksplorowane nawarstwienia chronologicznie prezentują cechy XIX-wiecznego zasypu austriackiego, będącego wypełniskiem muru kleszczowego (Firlet 1993, 76- 80). Jednocześnie same zdeponowane zabytki w obrębie wykopu zostały wtórnie zdeponowane w XIX wieku wraz z rozbudową wawelskich fortyfikacji. W zbiorze pozyskanych zabytków nowożytnych na uwagę zasługuje odkryty medalik z przedstawieniem Antoniego z Padwy.